Spis treści
Początki i lokalizacja cmentarza
Stary cmentarz żydowski w Osiecznej był jednym z ważnych obiektów dziedzictwa żydowskiego w Wielkopolsce. Nekropolia znajdowała się około 70 metrów na wschód od rynku, na wzniesieniu między ulicami Słoneczną, Podgórną i Gostyńską, tuż obok Jeziora Łoniewskiego.
Dokładna data jego założenia nie jest znana, choć badacze przypuszczają, że nastąpiło to w pierwszej połowie XVIII wieku. Najstarsza zachowana macewa pochodziła z 1750 roku i upamiętniała Leę, córkę Jechiela. Cmentarz zajmował ćwierć hektara i miał kształt pięciokąta. Użytkowany był do początku XX wieku – ostatni pochówek odbył się w 1900 roku.
W 1920 roku Osiecznę opuścili ostatni żydowscy mieszkańcy – Jedwab Blum i Rosa Fabisch. Od tego momentu miejsce zaczęło popadać w zapomnienie, a jego opiekę formalnie przejęła gmina żydowska w Lesznie.
Zniszczenie nekropolii
Pod koniec lat 30. XX wieku rozpoczął się proces likwidacji cmentarza. Władze miejskie rozebrały ogrodzenie, złożyły nagrobki w tylnej części terenu i przekształciły obszar w zieleń parkową. Na przełomie lat 30. i 40. część nekropolii zlikwidowano całkowicie, by wytyczyć nowy przebieg ulicy Podgórnej.
W czasie II wojny światowej Niemcy zniszczyli pozostałe ślady cmentarza – wycięto drzewa, a macewy wykorzystano jako materiał budowlany. Po wojnie teren przeznaczono pod zabudowę i w latach 50. powstało tam osiedle domów jednorodzinnych.
Dziś granice dawnego cmentarza są nieczytelne. Jedynym materialnym śladem pozostał potężny dąb, rosnący w miejscu, gdzie niegdyś znajdowała się brama główna nekropolii. W 1994 roku podczas robót ziemnych przypadkowo natrafiono na ludzkie szczątki i charakterystyczne kłódki, które dawniej wkładano do trumien. Zostały one zabezpieczone przez Muzeum Okręgowe w Lesznie.
Lapidarium – „Ściana Pamięci”
Aby ocalić pamięć o dawnych mieszkańcach, w 2005 roku w Osiecznej powstało lapidarium nazwane „Ścianą Pamięci”. Była to inicjatywa Towarzystwa Ziemi Osieckiej oraz władz miasta, zainspirowana przez lokalnego pasjonata historii Norberta Dudziaka. Projekt architektoniczny opracowała Magda Wolna z Poznania, a budowę zrealizował murarz Marian Sobkowiak z Ziemnic.
Lapidarium stoi przy skrzyżowaniu ulic Słonecznej i Podgórnej – nieopodal dawnego kirkutu. Tworzą je trzy ceglane mury z czerwonego klinkieru, w które wmurowano wszystkie odnalezione w Osiecznej fragmenty macew.
Znalezione nagrobki pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku. Najstarsza macewa – z 1750 roku – upamiętnia Leę, córkę Jechiela. Najmłodsze pochodzą z 1889 roku i należą do Johanny Breslauer oraz Feigele Fabisch. Dzięki badaniom udało się zidentyfikować 26 osób upamiętnionych na płytach.
Lapidarium, stojące obok starego dębu, stało się symbolicznym miejscem pamięci po żydowskich mieszkańcach Osiecznej.
Dzielnica żydowska i synagoga
Nieopodal dawnego cmentarza znajdowała się dzielnica żydowska, w której mieścił się również dom modlitwy. Synagoga stała przy zbiegu dzisiejszych ulic Słonecznej, Podgórnej i Krzywińskiej. Był to niewielki, murowany budynek – rozebrany w 1880 roku z powodu malejącej liczby wiernych. Nowej bóżnicy już nie wzniesiono.
Ostatni Żydzi opuścili Osiecznę w 1920 roku, zamykając długą historię społeczności, która przez wieki współtworzyła życie tego miasteczka.
Dziś lapidarium, tablica informacyjna i stary dąb przypominają o ludziach, których groby zniknęły, ale pamięć o nich wciąż trwa – zaklęta w czerwonej cegle i szarym piaskowcu.
